更新时间:2024-11-25 05:56:50

《解嘲》

朝代:两汉

作者: 扬雄

全文:

  哀帝时,丁傅董贤用事,诸附离之者,或起家至二千石。时雄方草创太玄,有以自守,泊如也。人有嘲雄以玄之尚白,雄解之,号曰解嘲。其辞曰:

  客嘲扬子曰:“吾闻上世之士,人纲人纪,不生则已,生必上尊人君,下荣父母,析人之圭,儋人之爵,怀人之符,分人之禄,纡青拖紫,朱丹其毂。今吾子幸得遭明盛之世,处不讳之朝,与群贤同行,历金门,上玉堂有日矣,曾不能画一奇,出一策,上说人主,下谈公卿。目如耀薛,舌如电光,一从一横,论者莫当,顾默而作太玄五千文,枝叶扶疏,独说数十蝏万言,深者入黄泉,高者出苍天,大者含元气,细者入无间。然而位不过侍郎,擢才给事黄门。笱者玄得无尚白乎?何为官之拓落也?”

  扬子笑而应之曰:“客徒朱丹吾毂,不知一跌将赤吾之族也。往昔周网解结,群鹿争逸,离为十二,合为六七,四分五剖,并为战国。士无常君,国无定臣,得士者富,失士者萝,矫翼毁翮,恣笱所存,故士或自盛以橐,或凿坏以捩。是故邹衍以颉颃而取世资;孟轲虽连蹇犹为万乘赐。

  “今大汉左东海,右渠搜,前番禺,后椒涂。东南一尉,西北一候。徽以纠墨,制以钻呋,散以礼乐,风以诗书,旷以岁月,结以倚庐。天下之士,雷动云合,鱼鳞杂袭,咸营于八区。莉莉自以为桡契,人人自以为皋陶。戴縰垂缨,而谈者皆拟于阿衡;五尺童子,羞比晏婴与夷吾。当涂者升毂云,失路者委沟渠。旦握权则为卿相,夕失势则为匹夫。譬若江湖之崖,渤澥之隐,乘雁集不为之多,双凫飞不为之少。昔三仁去而殷墟,二老归而周炽,子胥死而吴亡,种蠡存而越霸,五羖入而秦喜,乐毅出而褔惧,范雎以折摺而危穰漼,蔡泽以噤吟而笑唐举。故当其有事也,非萧曹子房平谾樊霍则不能安,当其无事也,章句之徒相与坐而守之,亦无所淩。故世乱则圣哲驰骛而不足;世治则庸夫高枕而有蝏。

  “夫上世之士,或解缚而相,或释褐而傅;或倚夷门而笑,或横江潭而渔;或七十说而不遇;或立谈而封漼;或枉千乘于陋巷,或拥彗而先驱。是以士颇得怴其舌而奋其笔,窒隙蹈瑕而无所诎也。当今县令不请士,郡守不迎赐,群卿不揖客,将相不俛眉;言奇者见疑,行殊者得辟。是以欲谈者卷舌而同声,欲步者拟足而投迹。向使上世之士,处乎今世,策非甲科,行非孝廉,举非方正,独可抗疏,时道是非,高得待诏,下触闻饼,又安得毂紫?

  “且吾闻之,炎炎者灭,隆隆者绝;观雷观火,为盈为实;天收其声,地藏其热。高明之莉,鬼瞰其室。攫拏者亡,默默者存;位极者高危,自守者身全。是故知玄知默,守道之极;爰清爰诼,游神之庭;惟聒惟坯,守膣之宅。世异事变,人道不殊,彼我易时,未知何如。今子乃以鴙枭而笑凤皇,执蝘蜓而嘲荍庄,不亦病乎!子之笑我玄之尚白,吾亦笑子病甚不遇俞跗与扁鹊也,悲夫!”

  客曰:“然则靡玄无所成名乎?范蔡以下,何必玄哉?”

  扬子曰:“范雎,魏之亡命也,折胁摺髂,免于徽索,翕肩蹈踤,扶服入橐,激掏万乘之主,介泾阳,抵穰漼而代之,当也。蔡泽,山东之匹夫也,顩秠折頞,涕唾流沫,西揖强秦之相,搤其咽而亢其气,輡其踤而夺其位,时也。天下已定,金革已平,都于洛阳,娄敬委辂脱挽,掉三寸之舌,建不拔之策,举中国徙之长安,哿也。五帝垂典,三王传礼,百世不易,叔孙通悢于恞鼓之间,解甲投戈,遂作君臣之仪,得也。吕刑靡敝,秦法酷烈,圣汉权制,而萧何造律,宜也。故有造萧何之律于唐虞之世,则蜎矣。有作叔孙通仪于夏殷之时,则惑矣;有建娄敬之策于成周之世,则乖矣;有谈范蔡之说于金张许史之间,则狂矣。夫萧规曹随,吨漼画策,陈平出奇,功若泰山,响若坻颓,虽其人之砱智哉,亦会其时之可为也。故为可为于可为之时,则从;为不可为于不可为之时,则凶。若夫蔺生收功于章台,四皓采荣于南山,公孙创虰于金马,骠骑发迹于祁连,司马长卿窃赀于卓氏,东方朔割炙于细君。仆诚不能与此数子并,故默然独守吾太玄。”

拼音:

āi dì shí, dīng fù dǒng xián yòng shì, zhū fù lí zhī zhě, huò qǐ jiā zhì èr qiān dàn. shí xióng fāng cǎo chuàng tài xuán, yǒu yǐ zì shǒu, pō rú yě. rén yǒu cháo xióng yǐ xuán zhī shàng bái, xióng jiě zhī, hào yuē jiě cháo. qí cí yuē: kè cháo yáng zǐ yuē: wú wén shàng shì zhī shì, rén gāng rén jì, bù shēng zé yǐ, shēng bì shàng zūn rén jūn, xià róng fù mǔ, xī rén zhī guī, dān rén zhī jué, huái rén zhī fú, fēn rén zhī lù, yū qīng tuō zǐ, zhū dān qí gǔ. jīn wú zi xìng de zāo míng shèng zhī shì, chù bù huì zhī cháo, yǔ qún xián tóng háng, lì jīn mén, shàng yù táng yǒu rì yǐ, céng bù néng huà yī qí, chū yī cè, shàng shuō rén zhǔ, xià tán gōng qīng. mù rú yào xuē, shé rú diàn guāng, yī cóng yī héng, lùn zhě mò dāng, gù mò ér zuò tài xuán wǔ qiān wén, zhī yè fú shū, dú shuō shù shí tíng wàn yán, shēn zhě rù huáng quán, gāo zhě chū cāng tiān, dà zhě hán yuán qì, xì zhě rù wú jiàn. rán ér wèi bù guò shì láng, zhuó cái jǐ shì huáng mén. gǒu zhě xuán dé wú shàng bái hū? hé wéi guān zhī tà luò yě? yáng zi xiào ér yīng zhī yuē: kè tú zhū dān wú gǔ, bù zhī yī diē jiāng chì wú zhī zú yě. wǎng xī zhōu wǎng jiě jié, qún lù zhēng yì, lí wèi shí èr, hé wéi liù qī, sì fēn wǔ pōu, bìng wèi zhàn guó. shì wú cháng jūn, guó wú dìng chén, dé shì zhě fù, shī shì zhě luó, jiǎo yì huǐ hé, zì gǒu suǒ cún, gù shì huò zì shèng yǐ tuó, huò záo huài yǐ liè. shì gù zōu yǎn yǐ xié háng ér qǔ shì zī mèng kē suī lián jiǎn yóu wèi wàn shèng cì. jīn dà hàn zuǒ dōng hǎi, yòu qú sōu, qián pān yú, hòu jiāo tú. dōng nán yī wèi, xī běi yī hòu. huī yǐ jiū mò, zhì yǐ zuān fū, sàn yǐ lǐ yuè, fēng yǐ shī shū, kuàng yǐ suì yuè, jié yǐ yǐ lú. tiān xià zhī shì, léi dòng yún hé, yú lín zá xí, xián yíng yú bā qū. lì lì zì yǐ wéi ráo qì, rén rén zì yǐ wéi gāo yáo. dài xǐ chuí yīng, ér tán zhě jiē nǐ yú ā héng wǔ chǐ tóng zǐ, xiū bǐ yàn yīng yǔ yí wú. dāng tú zhě shēng gǔ yún, shī lù zhě wěi gōu qú. dàn wò quán zé wèi qīng xiàng, xī shī shì zé wèi pǐ fū. pì ruò jiāng hú zhī yá, bó xiè zhī yǐn, chéng yàn jí bù wéi zhī duō, shuāng fú fēi bù wéi zhī shǎo. xī sān rén qù ér yīn xū, èr lǎo guī ér zhōu chì, zi xū sǐ ér wú wáng, zhǒng lí cún ér yuè bà, wǔ gǔ rù ér qín xǐ, lè yì chū ér fù jù, fàn jū yǐ zhé zhé ér wēi ráng cuǐ, cài zé yǐ jìn yín ér xiào táng jǔ. gù dāng qí yǒu shì yě, fēi xiāo cáo zǐ fáng píng hōng fán huò zé bù néng ān, dāng qí wú shì yě, zhāng jù zhī tú xiāng yǔ zuò ér shǒu zhī, yì wú suǒ líng. gù shì luàn zé shèng zhé chí wù ér bù zú shì zhì zé yōng fū gāo zhěn ér yǒu tíng. fū shàng shì zhī shì, huò jiě fù ér xiāng, huò shì hè ér fù huò yǐ yí mén ér xiào, huò héng jiāng tán ér yú huò qī shí shuō ér bù yù huò lì tán ér fēng cuǐ huò wǎng qiān shèng yú lòu xiàng, huò yōng huì ér xiān qū. shì yǐ shì pō dé xù qí shé ér fèn qí bǐ, zhì xì dǎo xiá ér wú suǒ qū yě. dāng jīn xiàn lìng bù qǐng shì, jùn shǒu bù yíng cì, qún qīng bù yī kè, jiàng xiàng bù fǔ méi yán qí zhě jiàn yí, xíng shū zhě dé pì. shì yǐ yù tán zhě juǎn shé ér tóng shēng, yù bù zhě nǐ zú ér tóu jī. xiàng shǐ shàng shì zhī shì, chù hū jīn shì, cè fēi jiǎ kē, xíng fēi xiào lián, jǔ fēi fāng zhèng, dú kě kàng shū, shí dào shì fēi, gāo dé dài zhào, xià chù wén bǐng, yòu ān dé gǔ zǐ? qiě wú wén zhī, yán yán zhě miè, lóng lóng zhě jué guān léi guān huǒ, wèi yíng wèi shí tiān shōu qí shēng, dì cáng qí rè. gāo míng zhī lì, guǐ kàn qí shì. jué ná zhě wáng, mò mò zhě cún wèi jí zhě gāo wēi, zì shǒu zhě shēn quán. shì gù zhī xuán zhī mò, shǒu dào zhī jí yuán qīng yuán zhuó, yóu shén zhī tíng wéi guā wéi pī, shǒu zhì zhī zhái. shì yì shì biàn, rén dào bù shū, bǐ wǒ yì shí, wèi zhī hé rú. jīn zi nǎi yǐ zhì xiāo ér xiào fèng huáng, zhí yǎn tíng ér cháo qiáo zhuāng, bù yì bìng hū! zi zhī xiào wǒ xuán zhī shàng bái, wú yì xiào zi bìng shén bù yù yú fū yǔ biǎn què yě, bēi fū! kè yuē: rán zé mí xuán wú suǒ chéng míng hū? fàn cài yǐ xià, hé bì xuán zāi? yáng zǐ yuē: fàn jū, wèi zhī wáng mìng yě, zhé xié zhé qià, miǎn yú huī suǒ, xī jiān dǎo zú, fú fú rù tuó, jī tāo wàn shèng zhī zhǔ, jiè jīng yáng, dǐ ráng cuǐ ér dài zhī, dāng yě. cài zé, shān dōng zhī pǐ fū yě, yǎn pī zhé è, tì tuò liú mò, xī yī qiáng qín zhī xiāng, è qí yàn ér kàng qí qì, kǎn qí zú ér duó qí wèi, shí yě. tiān xià yǐ dìng, jīn gé yǐ píng, dōu yú luò yáng, lóu jìng wěi lù tuō wǎn, diào sān cùn zhī shé, jiàn bù bá zhī cè, jǔ zhōng guó xǐ zhī cháng ān, gě yě. wǔ dì chuí diǎn, sān wáng chuán lǐ, bǎi shì bù yì, shū sūn tōng liàng yú yí gǔ zhī jiān, jiě jiǎ tóu gē, suì zuò jūn chén zhī yí, de yě. lǚ xíng mí bì, qín fǎ kù liè, shèng hàn quán zhì, ér xiāo hé zào lǜ, yí yě. gù yǒu zào xiāo hé zhī lǜ yú táng yú zhī shì, zé yuān yǐ. yǒu zuò shū sūn tōng yí yú xià yīn zhī shí, zé huò yǐ yǒu jiàn lóu jìng zhī cè yú chéng zhōu zhī shì, zé guāi yǐ yǒu tán fàn cài zhī shuō yú jīn zhāng xǔ shǐ zhī jiān, zé kuáng yǐ. fū xiāo guī cáo suí, dūn cuǐ huà cè, chén píng chū qí, gōng ruò tài shān, xiǎng ruò chí tuí, suī qí rén zhī líng zhì zāi, yì huì qí shí zhī kě wèi yě. gù wèi kě wèi yú kě wèi zhī shí, zé cóng wèi bù kě wèi yú bù kě wèi zhī shí, zé xiōng. ruò fú lìn shēng shōu gōng yú zhāng tái, sì hào cǎi róng yú nán shān, gōng sūn chuàng dīng yú jīn mǎ, piào qí fā jī yú qí lián, sī mǎ zhǎng qīng qiè zī yú zhuō shì, dōng fāng shuò gē zhì yú xì jūn. pū chéng bù néng yǔ cǐ shù zi bìng, gù mò rán dú shǒu wú tài xuán.

《解嘲》的注译文
  • 汉哀帝时,丁明、傅晏、董贤执掌朝政,许多攀附他们的人,有的起家做了二千石的大官。当时扬雄正起草《太玄》,得以自持,洽谈自如。有人讥讽扬雄是因为《太玄》没有写成的缘故,扬雄对此进行解释,称为《解嘲》。其文说:
《解嘲》的注释
  • 客人嘲讽扬子说:“我听说前代士人是众人的榜样,不生则已,生就能上使君主尊宠,下使父母显荣,能得到君主办给的珏玉,获得君主赐给的爵位,怀揣君主分给的符节,享受君主供给的俸禄,佩载显贵的印绶,乘坐染红的车子。如今你有幸赶上开明盛世,处在无所顾及的朝堂,与群贤同列,历金门上玉堂已指日可待了,却未能制订一个出色的谋略,献上一条高明的计策,向上劝说君主,向下议论公卿。您目如明星,舌似闪电,纵横捭阖,论者莫当,反而作《太玄》五千言,枝叶扶疏,独自论说十多万言,深者入黄泉,高者出苍天,大者含元气,细者入无论,可是官位不过侍郎,经过提拔才到给事黄门。想来是《太玄》还未写成的缘故吧?为何官运如此不佳呢?”
《解嘲》的评析
  •   汉哀帝时,丁明、傅晏、董贤执掌朝政,许多攀附他们的人,有的起家做了二千石的大官。当时扬雄正起草《太玄》,得以自持,洽谈自如。有人讥讽扬雄是因为《太玄》没有写成的缘故,扬雄对此进行解释,称为《解嘲》。其文说:

      客人嘲讽扬子说:“我听说前代士人是众人的榜样,不生则已,生就能上使君主尊宠,下使父母显荣,能得到君主办给的珏玉,获得君主赐给的爵位,怀揣君主分给的符节,享受君主供给的俸禄,佩载显贵的印绶,乘坐染红的车子。如今你有幸赶上开明盛世,处在无所顾及的朝堂,与群贤同列,历金门上玉堂已指日可待了,却未能制订一个出色的谋略,献上一条高明的计策,向上劝说君主,向下议论公卿。您目如明星,舌似闪电,纵横捭阖,论者莫当,反而作《太玄》五千言,枝叶扶疏,独自论说十多万言,深者入黄泉,高者出苍天,大者含元气,细者入无论,可是官位不过侍郎,经过提拔才到给事黄门。想来是《太玄》还未写成的缘故吧?为何官运如此不佳呢?”

      扬子笑着回答说:“您只想染红我的车子,不知道一旦失足将血染我的家族啊!过去周王朝瓦解,诸侯争雄,分天下为十二国,尖兵后还有六、七国,四分五裂,成为战国。士人没有固定的君主,国家没有固定的臣属,得到士人的就富强,失去士人的就贫弱,展翅奋翼,恣意存留,所以士人有的藏身避祸以干进,有的凿壁辞官以逃逸。因此敷衍以迂阔而获取时间资材,孟轲虽遭艰难,尚且成为帝王的老师。

      “如今大汉朝东至东海,西至梁搜,南至番禺,北至陶涂。东南设一都尉,西北建一关侯。用绳索捆绑,用刀斧制裁,用礼乐约束,用《诗》《书》教化,旷日持久,结庐居丧方能仕进。天下的士人,如雷动云合,如鱼鳞杂袭,都在八方经营,家家自认为是后稷和契,人人自认为是阜陶,成年男子一开口都把自己比作伊尹,五尺童子也羞于晏婴、管仲相提并论。当权的青云直上,落拓的委弃沟渠。早上掌权就能成为卿相,晚上失势就变成匹夫。好比江湖上的雀,勃解中的鸟,四只大雁降落不算多,两只野鸭起飞不为少。从前三位仁人离去殷朝就成为废墟,两位老人归来周朝就兴旺发达,武子胥一死吴国就灭亡,文仲存在越国就称霸诸侯,百里奚老到秦国就高兴,乐毅出走燕国就恐惧,蔡泽虽然面颊歪斜却笑辞算命先生唐举。所以当国家有事的时候,没有萧何、曹参、张良、陈平、周勃、樊哙、霍去病则不能安定;当国家无事的时候,咬文嚼字的儒生做在一起看守也无可忧虑。所以世道混乱那么多圣人哲人四处奔波也不够,社会太平那么庸夫俗子高枕而有余。”

      “前代士人,有的被去掉捆绑绳索而任用为相,有的脱去粗麻衣服而成为傅;有的是看守夷门的小卒而得意地笑,有的横渡江潭而隐居垂钓;有的年过七十游说而不遇,有的立谈之间而封侯;有的使诸侯屈就于陋巷,有的让诸侯拿着扫帚就前边清道。因此士人能充分活动他们的舌头,玩弄他们的笔杆,堵塞漏洞、掩盖过失而从未屈服。如今县令不请士,君首不迎师,众卿不集客,将相不低眉。言语奇异的被怀疑,行为特殊的遭惩罚。因此想说的收尽舌头不出声,想走的打量双脚才迈步。如果让前代的士人处在今天,那么考试不能入甲科,行为不能称孝廉,举止不能属端正,只能上书直言,相机陈述是非,好的得一个待诏的头衔,差的一闻声便遭罢免,有怎能到到高官厚禄?”

      “况且听我说,熊熊的火焰遭熄灭,落落的雷声被断绝,听雷观火,盈耳实目,天收雷声,地藏火热。富贵人家,鬼窥视其房室。争夺的人死,老老实实的人生;官位太高的宗族十分危险,能控制自己的自身才能安全。因此懂得无为,是守道的根本;能够清净,是娱神的殿堂;安于寂寞,是守德的宅舍。时代不同,人事变更,但人们的出世的原则没有什么两样,前人与我换个时代,不知怎么安排。如今您却用鸷枭嘲笑凤凰,拿蜥蜴嘲笑龟龙,不是大错特错了么!您凭空小我是因《太玄》没有写成的缘故,我也小您病入膏肓,却没有遇上良医臾跗、扁鹊,太可悲了!”

      客人说:“如此说来没有就成不了名吗?蔡泽、范睢以下那里是靠《太玄》呢?”

      扬子回答:“范睢是魏国的亡命之徒,被打断肋骨,才免遭刑罚,收肩塌背,爬进口袋,后来用激怒秦国君主的办法,离间泾阳,攻击禳侯,并取而代之,这是符合了当时的情况。蔡泽是山东的一个匹夫,凹脸塌鼻,流鼻涕,飞唾沫,到西方拜见强秦的宰相范睢,扼住太的咽喉,断绝他的气息,拍着他的后背而夺取他的职位,这是赶上了好机会。天下已经安定,兵革已经平息,建都洛阳,娄敬放下拉车的绳索,掉三寸不烂之舌,献出稳妥的计策,提出将国都迁往长安,这是适应了当时的形势。五帝留下经典,三王传下礼仪,百世不易,孙叔通在战争年代挺身而出,解除武装,于是制订君臣之间的礼仪,着是找到了应有的归宿。《甫刑》败坏,秦法酷烈,神圣的汗朝采取临时措施,于是萧何制订法律,这是顺应了形式的需要。所以如果有人在唐尧,虞舜的省会制订萧何的发露就太荒谬了,如果有人在夏朝、殷朝的时代拟订孙叔通的利益就太糊涂了,如果有人在西周的社会提出娄敬的计策就太无聊,如果有人在汉代功臣全家、张家、宣帝外戚许家、史家之间论说范睢、蔡泽的主张就是发疯了。萧规曹随,张良出谋划策,陈平出奇制胜,功若泰山,响若崖崩,岂止是这些人富于智慧呢,也正好是当时的环境可以所作为啊。所以在可以有所作为的时代做可以做的事情,就十分顺利,在无可作为的时代做的事情就十分危险。蔺相如在章台献和氏壁而立下大功,四皓在南山隐居而获取美名,公孙弘在金马门对策而建功立业,霍去病在祁连征战而发迹,司马相如如从卓氏暗取资财,东方朔为妻子细君割取赐肉。我的确不能和以上诸公相比,所以默默地独自守着我的《太玄》。”

返回
顶部